زمين شناسي نفت از دو کلمه Geology Petroleum تشکيل شده که اصطلاح پتروليوم (روغن سنگ)، دو کلمه التين پترا، يعني سنگ و ليوم، يا روغن را شامل ميشود و Geology هم که به معني زمين شناسي ميباشد. نفت يا پتروليوم به صورت مجموعهای از هيدروکربورهای مختلف، به اشکال مايع و يا گاز در مخازن زيرزميني وجود دارد. پتروليوم در شيمي و زمين شناسي، اصطالحا به ترکيبات هيدروکربوری اطلاق ميشود که توسط چاههای نفت از داخل زمين استخراج ميشوند. پس از اکتشاف و حفاری نفت صنایع نفتی اقدام به پالایش و تبدیل نفت خام به مواد با ارزش تر می نمایند. در این بخش به صورت کلی با آن ها آشنا می شویم.

تاریخچه صنایع نفتی

مواد نفتي از زمانهای بسيار قديم مورد استفاده قرار ميگرفته است. بيشتر توليدات نفتي تا نيمه قرن نوزدهم از طريق چشمه های نفتي با گودال های کم عمق و چاه های دستي حفر شده در مخازن نفتي کم عمق، صورت مي گرفته است. حفاریهای نسبتا عميق تر جهت استخراج نفت در ابتدا در ناحيه پچل بورن فرانسه صورت گرفته است. در اين ناحيه ماسه های نفتي در سطح زمين بطور قابل ملاحظه ای گسترده ميباشد. صنعت نفت در جهان تاريخي بسيار کهن دارد و قديميترين تمدني که تا به حال شناخته شده در دره های نيل، دجله و فرات و در چين بوده است.

اسناد تاريخي و کاوشهای باستان شناسي نشان مي دهد که مردم مزبور از کهنترين روزگاران نفت را مي شناختند. چهار هزار سال قبل از ميالد مسيح مردم دجله و فرات قير را به عنوان مالط ساختمآنها به کار ميبردند. امروزه بزرگترين منابع نفتي جهان در خاورميانه، ايالت متحده امريکا، آفريقای شمالي و روسيه است. اولين چاه نفت در دنيا در شهر پنسيلوانيا به نام تيستوسوپل امريکا توسط شخصي به نام ادوين دريك در سال 1859 حفر شد. عميقترين چاه در دنيا چاهي در لويزينای امريکاست که 6500  متر عمق دارد. در سال 1908  نفت در خاورميانه برای اولين بار در ايران و در شهر مسجد سليمان کشف شد و بعد از آن در ديگر کشورهای خاور ميانه نفت کشف شد.

میدان های نفتی و انواع مخازن زير زميني نفت و گاز

توده های نفتي بر حسب آنکه در سطح زمين ظاهر شوند و يا در داخل طبقات زيرزميني مدفون و محبوس شده باشند به دو گروه زير تقسيم ميشوند:

گسترش مواد نفتی سطحي

مواد نفتي در محل مساعد از طريق شکستگي ها و بازشدگيها، همواره به سطح زمين رسيده و بر آن جاری مي شوند و از آنجا گسترش مايع يا گاز های سطحي  را تشکيل ميدهند.

گسترش هاي سطحي به صورت مايع و گاز:

در اين نوع گسترش های سطي مواد هيدروکربنی به صورت مايع و يا گاز، همراه مواد تخريب يافته سر راه، به سطح ميرسند و از آن جمله ميتوان به موارد زير اشاره کرد:

سرچشمه نفت:

مواد نفتي ممکن است به صورت گاز يا مايع از طريق درزها، شکافها، سطوح گسلي، سطوح دگرشيبي و يا سطوح چينهبندی طبقات به صورت چشمه نفت، در سطح زمين ظاهر شوند.

گل فشان ها و  جريانهای گلی آن:

گل فشآنها گازهای پرفشار در حال فوراني هستند که همراه آب، گل، خرده ها سنگ و گاهي اوقات هم نفت مايع، از مجاریای که به سطح زمين راه باز کردهاند، خارج ميشوند.

گسترش سطحی جامد در صنایع نفتی:

در پاره ای از موارد گسترشهای سطحي به صورت مايعات بسيار غليظ و گاهي هم به شکل خميری ديده ميشوند، اين قبيل نفتها، تحت نامهای مختلف از قبيل تار، آسفالت سخت های قير، موم، پيچ و شوند و شکننده معرفي مي شود شامل موارد زير ميباشند:

نفت جامد پراکنده:

نفت آغشته به مواد رسوبي، به طور مختلف در مجاورت اتمسفر قرار گرفته و به تدريج اکسيد شده و به مرور سختتر ميگردند.

مجتمع نفتی رگه ای:

گروهي از هيدروکربنهای جامد، به صورت رگههايي، حفرهها و فضاهای خالي داخل طبقات را اشغال کردهاند

شيل نفتي در صنایع نفتی:

واژه شيل نفتي به انواع مختلف شيلهای قيردار که محتوی مقدار قابل مالحظه مواد آلي است، اطالق ميگردد. اين مواد که در واقع حد واسط بين مواد آلي اوليه و نفتها است کروژن ناميده ميشود.

گسترش مواد نفتی زیرزمینی

گسترش مواد نفتي در زيرزمين، عمدتا از نظر ارزش اقتصادی آنها طبقهبندی ميکردند و شامل موارد زير ميباشند. مخازن نفتي: مخزن نفت سادهترين شکل جمع يك ذخيره نفتي در زير زمين و کوچکترين واحد از نظر اقتصادی است. ميدان نفتي: وقتي چند مخزن در وضعيت مشترک و خاص زمين شناسي، اعم از ساختماني و يا چينه شناسي، قرار گرفته باشند، چنين مجموعه و يا گروه مخازن را ميدان نفتي ميگويند. حوضه نفتي: نفتي های حوضه حوضه نفتي، منطقه و يا محدوده جغرافياييای است که در آن ميد وآنها مخازن نفتي متعددی، وجود دارد، که همه آنها در يك مجموعه زمين شناسي مربوط به شرايط محيطي و رسوبي معين و مستقل گرد آمده اند.

صنایع نفتی گوناگون

صنایع نفتی گونتگون را می توان بر حسب نوع ماده نفتی و مراحل تولید آن تقسیم بندی نمود. در حالت کلی صنایع گوناگون نفتی بدون در نظر گرفتن نوع فراروده به شرح زیر است:

اکتشاف و حفاری

اکتشاف و حفاری اولین مرحله در صنایع نفتی به شمار می رود. در این صنعت بر اساس مطالعات زمین شناسی و با استفاده از الگوهای شناخته شده و تاریخچه زمین بر اساس دستگاه های مختلف ابتدا از وجود نفت پرده برداشته می شود. در مرحله بعد پس از اطمینان از وجود نفت در آن محل با استفاده از تجهیزات پیشرفته حفاری اقدام به حفر زمین مورد نظر جهت رسیدن به نفت می نمایند. جهت آشنایی بیشتر با این مبحث به بخش اکتشاف و حفاری نفت مراجعه نمایید.

پالایش فراورده های نفتی

این مرحله پس از حفاری و انتقال نفت از مخزن صورت می پذیرد. در این مرحله بسته به نوع پالایشگاه و امکانات آن پالایشگاه، مشتقات مختلف نفتی از نفت خام ایجاد می شود. انواع مشتقات نفتی شامل بنزین، گازوئیل، سوخت هواپیما و … در پالایشگاه ها تولید می شود. جهت آشنایی بیشتر با این مبحث به بخش پالایشگاه های نفتی مراجعه نمایید.

پخش فراورده های نفتی

این مرحله اغلب جهت توزیع بنزین، گازوئیل و سوخت های هواپیما به کار میرود. این صنعت با انتقال نفت از پالایشگاه به مخازن مورد نظر خود اقدام به توزیع فراورده های نفتی به پمپ بنزین ها می نمایند. جهت آشنایی بیشتر با این مبحث به بخش پخش فراورده های نفتی مراجعه نمایید.

پتروشیمی

این صنعت به صورت موازی با صنایع دیگر با استفاده از گاز ها و دیگر مشتقات نفتی اقدام به تولید محصولات جانبی و همچنین پلیمرهای مهم می نماید. جهت آشنایی بیشتر با این مبحث به بخش پتروشیمی مراجعه نمایید.